Những công dụng đặc biệt của can-xi với cơ thể con người
SKĐS - Phần lớn chúng ta biết đến can-xi vì nó là một khoáng chất giúp xây dựng và phát triển hệ thống xương chắc khỏe. Thật ra can-xi còn có nhiều công dụng khác đặc biệt đối với cơ thể con người.
Ngoài công dụng đối với hệ xương, can-xi còn có nhiều công dụng khác đặc biệt đối với cơ thể. Nó rất cần thiết cho hoạt động của các dây thần kinh, cơ bắp, chuyển hoá của tế bào và quá trình đông máu. Nó cũng có vai trò quan trọng trong việc giữ cho một trái tim khỏe mạnh.
Vậy, can-xi có những vai trò gì đối với cơ thể con người? Nếu cơ thể thiếu can-xi sẽ có những tác động bất lợi gì và cách bổ sung can-xi thế nào là an toàn và hiệu quả?
1. Vai trò của can-xi đối với cơ thể con người
Can-xi là một loại khoáng chất có vai trò rất quan trọng trong cơ thể con người. Trong cơ thể can-xi chiếm 1,5 - 2% trọng lượng cơ thể người, 99% lượng can-xi tồn tại trong xương, răng, móng và 1% trong máu.
Can-xi kết hợp với phốt-pho là thành phần cấu tạo cơ bản của xương và răng, làm cho xương và răng chắc khỏe. Ngoài ra, can-xi còn cần cho quá trình hoạt động của thần kinh cơ, hoạt động của tim, chuyển hoá của thế bào và quá trình đông máu.
Đối với trẻ nhỏ, can-xi sẽ giúp trẻ cao lớn, tăng cường cho khả năng miễn dịch và tiêu diệt các loại vi khuẩn gây bệnh khi chúng xâm nhập vào cơ thể.
Đối với người trưởng thành, can-xi giúp xương chắc khỏe, giúp phòng ngừa loãng xương, giảm tình trạng đau nhức và khó khăn trong vận động, làm nhanh lành các vết nứt gãy trên xương. Can-xi còn cần thiết cho hoạt động của tim và sức khỏe thần kinh, tinh thần và trí nhớ ổn định.
2. Thiếu can-xi có thể gây bệnh gì?
Thiếu can-xi trong khẩu phần, hấp thu can-xi kém và/hoặc mất quá nhiều can-xi dẫn đến tình trạng rối loạn khoáng hoá tại xương. Thiếu can-xi mạn tính (do hấp thu can-xi kém ở ruột non, do khẩu phần ăn không đủ can-xi …) là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến giảm mật độ xương, gây bệnh loãng xương ở người lớn và còi xương ở trẻ em.
Ảnh hưởng của của thiếu can-xi sẽ dẫn đến những nguy cơ: Thiếu xương (mật độ khoáng của xương thấp hơn bình thường); Loãng xương (mật độ xương rất thấp); Tăng nguy cơ gãy xương
Can-xi tham gia trực tiếp cấu thành hệ xương và răng ở trẻ. Vì vậy, nếu không được cung cấp đầy đủ can-xi, trẻ sẽ bị chậm lớn, suy dinh dưỡng, xương nhỏ và yếu dễ dẫn đến bệnh còi xương, chất lượng răng kém, dễ sâu răng và răng mọc không đều.
Can-xi cũng rất quan trọng với hệ thần kinh của trẻ em. Ở những trẻ bị thiếu can-xi thường có biểu hiện khóc đêm, hay giật mình và dễ nổi cáu.
Ở người lớn, ngoài nguy cơ loãng xương, thiếu can-xi kéo dài cơ tim sẽ co bóp yếu, khi làm việc dễ mệt và hay vã mồ hôi. Ở người già, thiếu can-xi dễ bị suy nhược thần kinh, tinh thần không ổn định, đau đầu, suy giảm trí nhớ…
Can-xi trong máu giảm thì cơ thể phải huy động can-xi từ xương vào máu để tham gia các quá trình chuyển hóa, gây triệu chứng đau nhức các xương đặc biệt các xương dài ở trẻ đang tuổi phát triển, ngoài ra có thể gây tình trạng mất ngủ, tính tình nóng nảy. Thiếu can-xi lâu dài cũng có thể dẫn tới những bệnh lý nghiêm trọng như tăng huyết áp, ung thư ruột.
3. Một số biểu hiện khi cơ thể thiếu can-xi
- Thường xuyên bị chuột rút
- Răng vàng hơn
- Hay bị chóng mặt, tê nhức hoặc đau xương
- Gặp các vấn đề về đại tràng
- Móng tay yếu và dễ gãy
- Mất xương
- Loãng xương
- Có nguy cơ bị co giật hoặc co thắt cơ, mất ngủ…
4. Cơ thể chúng ta cần bao nhiêu can-xi mỗi ngày?
Nhu cầu can-xi khác nhau theo lứa tuổi và tình trạng sinh lý. Những đối tượng có nhu cầu can-xi cao là trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, trẻ trong giai đoạn dậy thì.
Phụ nữ mang thai, nuôi con nhỏ và người cao tuổi cũng có nhu cầu can-xi cao hơn người bình thường. Khi có thai người mẹ cần lượng can-xi cao vì phải cung cấp can-xi cho thai nhi. Thời kỳ nuôi con bú, người mẹ cũng cần nhiều can-xi để cung cấp can-xi cho con qua sữa mẹ.
Đối với người cao tuổi do quá trình hủy xương mạnh hơn quá trình tạo xương và lượng can-xi bị mất qua nước tiểu tăng lên, đặc biệt trong giai đoạn mãn kinh nên nhu cầu can-xi trong khẩu phần cũng cao hơn. Do đó cần phải cung cấp đầy đủ can-xi để phòng tránh loãng xương.
Nhu cầu can-xi theo lứa tuổi:
- Nhu cầu can-xi ở trẻ từ 6-11 tháng là 400mg/ngày
- Trẻ em 1-2 tuổi là 500mg/ngày
- Trẻ 3-5 tuổi là 600mg/ngày
- Trẻ 6-7 tuổi là 650mg/ngày
- Trẻ 8-9 tuổi là 700mg/ngày
- Trẻ 10-19 tuổi và người ≥ 70 tuổi là 1000mg/ngày
- Người trưởng thành 20-49 tuổi và nam giới 50-69 tuổi là 800mg/ngày
- Nữ giới 50-69 tuổi là 900mg/ngày
- Phụ nữ có thai là 1200mg/ngày
- Phụ nữ cho con bú là 1300mg/ngày
5. Cách bổ sung can-xi an toàn và hiệu quả
Cách bổ sung can-xi là thông qua thực phẩm chúng ta ăn hằng ngày hoặc dùng thuốc bổ sung can-xi. Tuy nhiên, cách an toàn và hiệu quả nhất là bổ sung can-xi thông qua chế độ ăn uống, không nên tùy tiện uống thuốc bổ sung can-xi.
Chỉ uống thuốc bổ sung can-xi trong trường hợp thiếu can-xi cao. Những trường hợp dưới đây thường ăn thiếu những chất giàu can-xi, có thể phải bổ sung can-xi bằng thuốc theo chỉ định của bác sĩ:
- Người ăn chay, đặc biệt là ăn chay trường.
- Người có biểu hiện không dung nạp lactose và ít uống sữa.
- Người có chế độ ăn nhiều thịt hay muối, khiến cơ thể thải ra nhiều can-xi bị loãng xương.
- Người mắc bệnh phải dùng corticosteroid kéo dài.
- Người mắc bệnh đường tiêu hóa không hấp thu can-xi như viêm ruột hay bệnh Celiac.
6. Thừa can-xi có hại không?
Đối với biện pháp bổ sung can-xi qua thực phẩm, rất hiếm gặp các trường hợp thừa can-xi trong máu hay tích trữ thừa trong mô do tiêu thụ quá nhiều can-xi do lượng can-xi khi ăn vào dư thừa, can-xi sẽ được bài tiết ra khỏi cơ thể.
Tuy nhiên đối với các trường hợp dùng thuốc can-xi liều cao, kéo dài sẽ khiến cơ thể tự giảm hấp thu hoặc khi can-xi bổ sung nhiều quá đến mô mềm, đến mạch máu làm ảnh hưởng xấu đến các bệnh lý về mạch.
Thừa can-xi do uống bổ sung can-xi có thể dẫn đến một số tác dụng phụ như gây: Sỏi thận, tăng can-xi huyết và suy thận, giảm hấp thu các khoáng chất cần thiết khác như sắt, kẽm, ma-giê và phốt-pho. Vì vậy, cần lưu ý, chỉ uống bổ sung can-xi theo đúng chỉ định của bác sĩ.
7. Các biện pháp phòng chống thiếu can-xi
Để cung cấp đủ can-xi cho cơ thể, ngay từ lúc mới sinh, trẻ cần được bú mẹ đầy đủ. Giai đoạn trẻ bắt đầu ăn dặm (từ 5 - 6 tháng), bên cạnh việc cho trẻ bú sữa mẹ, cần lưu ý chế biến những thực phẩm giàu can-xi trong thực đơn của trẻ. Khi đến tuổi dậy thì và trưởng thành, các thực phẩm giàu can-xi vẫn cần được ưu tiên trong chế độ ăn hàng ngày.
Thực hiện chế độ ăn đa dạng các loại thực phẩm, sử dụng thực phẩm giàu can-xi như: tôm, cua, cá, cá ăn cả xương, ốc, vừng, đậu nành, mộc nhĩ, rau ngót, trứng, đặc biệt là lòng đỏ trứng, các loại sữa và chế phẩm từ sữa…
Chế độ ăn cần cung cấp đủ protein. Nếu chế độ ăn có quá nhiều protein so với nhu cầu khuyến nghị sẽ làm cho cơ thể tăng nguy cơ thiếu can-xi. Khẩu phần ăn có quá nhiều protein sẽ tăng đào thải can-xi qua đường tiết niệu và làm tăng nguy cơ sỏi thận. Hạn chế uống cà phê, rượu và muối vì những chất này thường kìm hãm khả năng hấp thu can-xi.
Sử dụng các thực phẩm có bổ sung can-xi trong trường hợp bị thiếu can-xi cao theo chỉ định của bác sĩ.
Vitamin D giúp điều hòa hàm lượng can-xi trong máu và xương, giúp cơ thể hấp thụ can-xi tốt hơn. Vì vậy, bên cạnh việc bổ sung thực phẩm giàu can-xi , chúng ta cần lưu ý lựa chọn các loại thực phẩm giàu vitamin D như: hải sản, trứng, sữa... trong bữa ăn để cung cấp vitamin D cho cơ thể.
Bên cạnh đó, hằng ngày nên dành ít nhất 10 - 20 phút để tắm nắng vào buổi sáng (vào 9h - 9h30 sáng mỗi ngày) để giúp cơ thể hấp thụ được nhiều vitamin D qua da. Trong khẩu phần ăn cần lưu ý có đủ dầu mỡ để vitamin D được hấp thu qua đường tiêu hóa tốt hơn.
-
Trong 100g rau dền cơm có chứa 341 mg can-xi
-
Trong 100g sữa bột tách béo có chứa 1.246 mg can-xi
-
Trong 100g rau cần ta có chứa 310 mg can-xi
-
Trong 100g lòng đỏ trứng vịt có chứa 146 mg can-xi
TS. BS Trần Thị Bích Nga
(suckhoedoisong.vn)
